Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) sonuçlarının açıklanmasıyla milyonlarca aday için tercih maratonu başladı.
Uzmanlar son yıllarda artan kararsızlık ve tatminsizlik oranlarının gençlerin karar alma süreçlerini karmaşıklaştırdığına dikkati çekerken, sürecin yalnızca bir sıralama meselesi değil, aynı zamanda geleceğe dair önemli bir yol ayrımı olduğunu ifade etti.
İstanbul Medipol Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölüm Başkanı Prof. Dr. Servet Bayram, üniversite ve bölüm seçiminin, bir adayın gelecekteki yaşam kalitesini, mutluluğunu ve mesleki başarısını doğrudan etkileyen kritik bir karar olduğunu söyledi.
Adayların kariyer uyumunu belirlemesinin sadece bir bölüme yerleşmek değil aynı zamanda uzun vadeli bir yaşam planı oluşturmak anlamına da geldiğine vurgulayan Bayram, "Bu bakımdan psikolog veya psikolojik danışmanlardan profesyonel mesleğe yönlendirme-mesleki rehberlik hizmetlerinin alınması, bu hizmetleri alırken yapay zeka destekli kişiselleştirilmiş tercih opsiyonlarının uzmanla birlikte değerlendirilmesi önemli olacaktır. Bu ikili mekanizma eş güdümü, mezuniyet sonrası iş hayatına daha kolay uyum sağlamayı ve yaptığı işten tatmin duymayı da sağlayacaktır." diye konuştu.
Prof. Dr. Bayram, yanlış tercih yapan adayların üniversite sürecinde psikolojik uyum sorunları, motivasyon eksikliği ve akademik başarısızlık veya okul terki gibi problemlerle karşılaştığına dikkati çekerek, "Mesleki rehberlik sürecinde kullanılan mesleki yönelim envanterleri, kişilik testleri öğrenciye sadece 'Hangi bölüme gitmeliyim?' sorusunu değil, 'Ben kimim, ne istiyorum ve neye uygunum?' sorularını da sorma ve cevaplama şansı verir. Bu süreç, öğrencinin öz farkındalık geliştirmesine, dış baskılardan sıyrılarak daha bilinçli ve içten gelen kararlar almasına olanak tanır." ifadelerini kullandı.
En ideal tercihin, hem adayın puanına uygun hem de kişilik yapısı, yaşam beklentileri ve psikososyal ihtiyaçlarıyla uyumlu bölüm olacağını aktaran Bayram, bu bilinçle yapılan tercihlerin üniversite yıllarının verimli, doyurucu ve geliştirici bir yaşam dönemi olmasını sağlayacağını kaydetti.
Boğaziçi Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölüm Başkanı Prof. Dr. Macid Ayhan Melekoğlu ise tercih yaparken profesyonel kişilik ve kariyer testlerinden yararlanmanın faydalı olacağını belirterek, "Özellikle Holland'ın Mesleki Tipler Kuramı (RIASEC), MBTI ve çoklu zeka kuramı gibi teoriler temel alınarak geliştirilen envanterler öğrencinin mesleki eğilimlerini anlamasında yardımcı olur." dedi.
Melekoğlu, yanlış tercih yapan adaylarla ilgili olarak, "İlgi duymadığı bir alanda kendini ifade edemeyen öğrenci, sosyal çevresine karşı da çekingen veya uyumsuz olabilir. Bunun sonucunda da üniversite yaşamı yalnızca akademik değil, sosyal ve duygusal anlamda da yıpratıcı hale gelir. Dolayısıyla, bireyin kendi benliğiyle uyumlu tercihler yapmaması, genel yaşam doyumunu ve mutluluğunu doğrudan olumsuz etkileyebilir." diye konuştu.
Adayların bu dönemde yaşadıkları strese değinen Prof. Dr. Melekoğlu, konuşmasına şöyle devam etti:
"Günümüz gençliğinin karşı karşıya kaldığı belirsizlik ortamı, hızlı değişen iş piyasası, küresel krizler ve dijital dünyanın getirdiği karşılaştırmalı yaşam tarzı, kararsızlık ve tatminsizlik oranlarını artırmaktadır. Özellikle gelecek kaygısı, gençlerin tercih listelerini oluştururken gerçekçilikten uzaklaşmalarına ve içsel motivasyonlarını göz ardı etmelerine sebep olabiliyor.
FOMO (Fear of Missing Out) gibi psikolojik etkiler, öğrencilerin sürekli en iyi seçeneği kaçırıyor oldukları düşüncesiyle karar verememelerine ve son kararlarından pişmanlık duymalarına yol açar. Bu da tercih sürecinin uzamasına ve adayın kendine güveninin zedelenmesine neden olabilir. Sürekli daha iyiye ulaşma arzusu, mevcut seçeneklerin değerini düşürerek tatminsizlik döngüsüne girilmesine yol açabilir. Bu durum yalnızca tercih sürecini değil, üniversite yaşamı boyunca yaşanabilecek sık bölüm değişikliklerini, üniversite terklerini ve psikolojik zorlanmaları da beraberinde getirebilir."
Marmara Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Asil Özdoğru da adayın severek yaptığı faaliyetlerin alan seçimi, eğitim ve şehir hayatından beklentilerinin de üniversite seçimi konusunda yol gösterici olacağını söyledi.
Özdoğru, kararsızlık yaşayan adaylarla ilgili olarak, "Gençlik döneminde arada kalmışlık ve değişiklikler oldukça doğaldır. Önemli olan tüm tercihlerimizin artı ve eksileri barındırdığını bilmek, mantık ve duygularımız arasında dengeli bir yol izlemek, yalnız ve çaresiz olmadığımızı hissetmek, araştırma ve öğrenmekten vazgeçmemek diyebiliriz. Aile, arkadaş, öğretmen ve danışmanlarla yapılacak görüşme ve değerlendirmeler adayların soru işaretlerini gidermede yardımcı olacaktır." değerlendirmesinde bulundu.
Öğrencilik yılları ve kariyer inşa sürecine dikkati çeken Özdoğru, şunları kaydetti:
"Yerleştirme sonrasında bölüm veya üniversite değiştirmeyi düşünen adaylar, aile ve arkadaşlarının yanı sıra öğretim elemanları, akademik ve psikolojik danışmanlarla bu süreci değerlendirmeliler. Gönüllü faaliyetler, staj deneyimleri, mentörlük ilişkileri ve kariyer danışmanlığı gibi süreçler kariyer gelişimi için oldukça faydalı olur. Yükseköğretim sistemi çift ana dal, yan dal, dikey ve yatay geçiş, ulusal ve uluslararası değişim programları, açık ve uzaktan öğretim, ikinci üniversite, lisansüstü eğitim gibi birçok olanağı içinde barındırıyor."